Brwinowski "Dom Warkusa" zabytkiem. Wyjątkowy przedwojenny folwark od lat jest opuszczony. Jaka czeka go przyszłość?

Postępowanie w przedmiotowej sprawie przeprowadzone zostało z urzędu. Historia obiektu jest zaś związana jest rozwojem okolicznych dóbr ziemskich. W 1926 roku Brwinów stał się gminą wiejską o miejskich uprawnieniach finansowych. Gmina objęła m.in. część gruntów helenowskich, pobliskie rozparcelowane majątki ziemskie oraz okoliczne folwarki, wśród nich Folwark Zatrudy, zlokalizowany na południe od miejscowości.

Dom znajduje się w centrum dużej posiadłości. Budynek został wzniesiony na początku XX wieku prawdopodobnie przez Mikołaja Chaneckiego. Wówczas stworzono tam pięć mieszkań na wynajem. Potencjalnie w dobrej lokalizacji bowiem w połowie drogi między Podkową Leśną a Brwinowem, a przy linii kolejowej i szosie. W 1914 roku w posiadanie dóbr wszedł Leon Warkus, któremu obiekt zawdzięcza swą zwyczajową nazwę. Właściciel w obrębie folwarku prowadził m.in. wydobycie piasku.

Jego inwestycje okazały się jednak nietrafione. Żeby ratować budżet zaczął zaciągać pożyczki. Jak informuje konserwator zabytków: próbował ratować sytuację finansową częściową parcelacją folwarku w l. 30. XX w. W związku z próbą egzekucji długu zachował się spis inwentarzowy z tego okresu: w obrębie folwarku funkcjonowały wówczas murowany dom mieszkalny z pięcioma lokalami dwu i trzy-pokojowymi, dom drewniany tynkowany (być może mieszkanie administratora majątku) oraz spichlerz z oborą i stajnia.

Ostatecznie Zatrudy zlicytowano w 1937 roku, nowym właścicielem dóbr został Piotr Gierasimowicz. Szczęśliwie podczas II wojny światowej nie został zniszczony, chociaż w okolicy spadła jedna z bomb przeznaczonych na bombardowania stolicy Polski. Raniła kilka osób, w tym jedną śmiertelnie, nie niszcząc jednak budynku. W latach 60. XX wieku zasób mieszkaniowy znacjonalizowano, obecnie obiekt jest w rękach spadkobierczyń ostatniego właściciela. Około dekady temu z budynku wykwaterowano ostatnich lokatorów komunalnych. Od tego czasu pozostaje nieużytkowany.

Jak wylicza profesor Jakub Lewicki, Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków, wyeksponowany przestrzennie budynek o symetrycznej bryle dekorowanej centralną niszą od strony frontowej oraz flankowanej bocznymi aneksami prezentuje znaczące wartości architektoniczne. Dom Warkusa odznacza się urozmaiconą kompozycją elewacji o monumentalnych proporcjach, zestawionych z lżejszymi i niższymi segmentami przeszklonych werand.

Zastosowany repertuar rozwiązań zdobniczych elewacji obejmuje gzymsy, pilastry, arkadowe blendy, łuki nadokienne oraz attykowe zwieńczenie. Rozwiązania kompozycyjne stanowią jednocześnie nawiązanie do architektury rezydencjonalnej oraz wyróżniają obiekt na tle zabudowy willowej i letniskowej okolicznych miejscowości, dzięki czemu budynek stanowi rozpoznawalną budowlę w pejzażu urbanistycznym okolicy i swoisty znak identyfikacyjny pogranicza Brwinowa i Podkowy Leśnej. Walory dokumentacyjne obiektu podnosi zachowany układ przestrzenny domu oraz jego rozwiązania architektoniczne i wykończeniowe z zespołem autentycznych elementów wyposażenia.